Kim jest sygnalista i jaką rolę pełni w firmie?

Tutaj dowiesz się wszystkiego o tym, kto to jest sygnalista i jaka jest jego rola w organizacji. Sprawdzisz też, dlaczego ten termin zyskał ostatnio na popularności.

Kim jest sygnalista?

Sygnalista (z ang. whistleblower) to osoba, która zdecydowała się zgłosić zauważone nieprawidłowości w miejscu pracy. Co istotne, nie ma tutaj znaczenia forma zatrudnienia sygnalisty ani jego związek z firmą. Najważniejsze jest uzyskanie informacji o nieprawidłowościach oraz posiadanie dowodów nadużyć takich jak np.

• mobbing i nadużywanie stanowiska
• łamanie praw pracowniczych (w tym zmuszanie do nieodpłatnej pracy w nadgodzinach)
• plagiat
• ustawienie przetargu
• fikcyjnie realizowane projekty dotowane z pieniędzy publicznych
• wyprowadzanie majątku w przedsiębiorstwach państwowych
• niezgodne z prawem obniżenie wysokości podatku w urzędach skarbowych
• oszustwa podatkowe
• defraudacje finansowe
• korupcja
• łamanie przepisów zamówień publicznych.

Najważniejszą cechą sygnalisty jest etyka, uczciwość, odpowiedzialność. Sygnalista musi znaleźć w sobie odwagę do tego, aby przeciwstawić się zauważonym nieprawidłowościom i ujawnić niepokojącą sytuację w miejscu pracy.

Kto może zostać sygnalistą?

Sygnalistą może być m.in.:

• pracownik zatrudniony na umowę o  pracę, umowę zlecenie lub jakąkolwiek inną formę zatrudnienia
• były pracownik firmy
• osoba biorąca udział w rekrutacji (która uzyskała informację o  naruszeniu prawa w procesie rekrutacji lub negocjacji poprzedzających zawarcie umowy)
• przedsiębiorca
• akcjonariusz lub wspólnik
• członek organu osoby prawnej
• osoba świadcząca pracę pod nadzorem i kierownictwem wykonawcy, podwykonawcy lub dostawcy, w tym na podstawie umowy cywilnoprawnej
• wolontariusz
• stażysta
• klient
• kontrahent.

Warto również zaznaczyć, że wymienione osoby mogą zyskać status sygnalisty dopiero po zgłoszeniu naruszenia prawa.

Dlaczego coraz więcej mówi się o  sygnalistach?

Znaczenie sygnalistów wzrosło w całej Europie, a wszystko to za sprawą dyrektywy Unii Europejskiej w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa z 23 października 2019 r. Wprowadzenie tej dyrektywy ma za zadanie chronić osoby zgłaszające nieprawidłowości. Przykładowo: ustawa ta zdejmuje z sygnalistów zgłaszających nadużycia odpowiedzialność za naruszenie tajemnicy przedsiębiorstwa lub naruszenie obowiązku poufności.

Kluczowe kwestie ustawy o  sygnalistach

Ochrona sygnalistów

Wraz z wejściem w życie dyrektywy unijnej z 23 października 2019 r., przedsiębiorcy oraz podmioty publiczne zostały zobowiązane do wprowadzenia ustawy o  ochronie osób zgłaszających naruszenia prawa (czyli sygnalistów). Chociaż dyrektywa europejska zobowiązuje państwa członkowskie do wdrożenia projektu, to jednak w Polsce proces legislacji ustawy o  ochronie sygnalistów nadal trwa.

Jakie są najważniejsze założenia dyrektywy UE?

Przede wszystkim Parlament Europejski poprzez wprowadzenie dyrektywy chce chronić osoby, dla których etyka w miejscu pracy jest najważniejsza. Dyrektywa o  ochronie sygnalistów zakłada m.in.:

• wprowadzenie procedury gwarantującej proces anonimowego zgłaszania nadużyć w firmach i instytucjach
• ustanowienie regulaminów i procedur związanych z ochroną sygnalistów
• gwarancję anonimowości
• obowiązek prowadzenie rejestrów zgłoszeń zgodnie z ochroną danych sygnalistów.

Dowiedz się więcej: Ustawa o  sygnalistach — kogo dotyczy i do czego zobowiązuje?

W zakładzie pracy?

Na czym polega rola sygnalisty i co dokładnie zgłasza taka osoba? Zacznijmy od tego, że według raportu ze Światowego Badania Uczciwości w Biznesie opublikowanego przez EY w 2022 r., aż 42% pracowników niższego szczebla stwierdziło, że obawia się działań odwetowych i poniesienia konsekwencji w przypadku zgłoszenia nieprawidłowości w pracy. Co więcej, inne badania również pokazują, że to pracownicy wewnątrz firmy są najczęstszym źródłem zdiagnozowanych oszustw dokonywanych w firmach. Właśnie dlatego musiała powstać inicjatywa, która chroni sygnalistów w miejscu pracy i precyzuje rolę, jaką pełnią w organizacji.

Co zgłasza sygnalista?

Zgłoszenia sygnalisty mogą dotyczyć wielu obszarów przedsiębiorstw czy instytucji, mogą to być m.in. nadużycia dotyczące:

• zamówień publicznych;
• usług, produktów i rynków finansowych i zapobieganiu praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu;
• bezpieczeństwa produktów i ich zgodności z wymogami;
• bezpieczeństwa transportu;
• norm przestrzegania ochrony środowiska;
• bezpieczeństwa produkcji żywności
• ochrony danych osobowych
• cyberbezpieczeństwa.

Sprawdź również: Jakie wybrać narzędzia i aplikacje dla sygnalisty w organizacji?

Jakie obowiązki nakłada na pracodawców dyrektywa Unii Europejskiej?

Dyrektywa zobowiązuje pracodawców m.in. do ustanowienia procedury umożliwiającej informowanie o przypadkach łamania prawa i podejmowania działań następczych, wyjaśniających. Założeniem jest to, by sygnalista zyskał ochronę przed ewentualnymi konsekwencjami zgłoszenia naruszenia prawa, czyli np. zwolnieniem z pracy, degradacją stanowiska, obniżeniem wynagrodzenia, mobbingiem czy napiętnowaniem wśród pracowników.

Osoba taka podlega ochronie prawnej, a zgłoszenie nieprawidłowości powinien móc dokonać:

• do zdefiniowanego organu wewnątrz firmy
• do organów zewnętrznych
• do opinii publicznej.

Jak przebiega zgłoszenie naruszenia prawa przez sygnalistę? w pierwszej kolejności sygnalista będzie zobowiązany do dokonania tzw. zgłoszenia wewnętrznego, czyli poinformowania kompetentnej osoby lub komórki wewnątrz organizacji. Kolejnym sposobem jest zgłoszenie zewnętrzne, czyli zgłoszenie naruszeń do organów zewnętrznych np. organów ścigania lub instytucji publicznych, które sprawują nadzór nad funkcjonowaniem przedsiębiorstw. Ostatnim ze sposobów jest z kolei ujawnienie publiczne, które powinno stanowić ostateczność.

Ten artykuł może Cię zainteresować: Sygnalista w firmie, czyli jak wdrożyć ochronę osób zgłaszających naruszenia

Podsumowanie

Sygnalista — kto to? To osoba, która zgłasza nieprawidłowości mające miejsce w organizacji. Zanim weszła w życie dyrektywa o  ochronie sygnalistów, w UE nie było jednolitych przepisów, które gwarantowałyby sygnalistom bezpieczeństwo. Teraz zarówno firmy, jednostki oświatowe i urzędy są zobowiązane do wprowadzenia działań i narzędzi, które będą chronić osoby zgłaszające nieetyczne zachowania.

Ale nawet najlepsze narzędzia nie będą skuteczne, jeśli nie przeszkolisz pracowników z zakresu Compliance. To właśnie dzięki wiedzy i wysokiej świadomości zespołu odnośnie możliwych nadużyć możesz zadbać o  etyczne zachowania w firmie. w końcu — to dzięki czujności pracowników nieprawidłowości można naprawić wewnątrz organizacji, a co za tym idzie, nie zostaną one nigdy upublicznione. Sprawdź nasz e-learning w formie serialu, który uczy, jak radzić sobie z wyzwaniami Compliance.

Źródła

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1937 z 23 października 2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia prawa Unii (Dz. Urz. UE L 305 z 26.11.2019, str. 17).